DE WERELDWIJDE IMPACT VAN
PAUS FRANCISCUS
Paus Franciscus, als leider van een wereldwijde geloofsgemeenschap van meer dan 1,4 miljard mensen, had uiteraard een aanzienlijke invloed op de internationale betrekkingen.
De constante, meelevende aandacht van de paus voor migratie was al vanaf het begin van zijn pontificaat bekend. Zijn eerste publieke daad buiten Rome, in juli 2013, was het vieren van een mis op het Siciliaanse eiland Lampedusa voor migranten uit het Midden-Oosten en Afrika die daar hun toevlucht hadden gevonden. Dit vestigde de aandacht opwat een chronische wereldwijde migratiecrisis zou blijken te zijn. Zijn inspanningen om integrale ontwikkeling en ecologie te bevorderen waren vanaf het begin duidelijk.
Een vroege encycliek, "Laudato Si'", gepubliceerd in 2015, bood een visie op een wereldwijde economische orde die de zorg voor de schepping en de mens voorop stelde.
Maar de paus had ook aandacht voor een aantal andere mondiale kwesties en uitdagingen, waarvan sommige prominent aanwezig waren in de publieke verbeelding, zoals vredeshandhaving en nucleaire ontwapening. De paus speelde vanaf 2014 een cruciale rol in een internationale campagne voor de afschaffing van kernwapens.
Net zoals hij de kerkelijke leer over het gebruik van de doodstraf, die hij in 2018 als "ontoelaatbaar" beschreef, uitbreidde, verklaarde hij nucleaire afschrikking, de allang geaccepteerde strategie voor een evenwichtige terreurbalans met kernwapens, moreel failliet.
Andere mondiale kwesties die Franciscus aangingen waren minder duidelijk, zoals eerlijke belastingen, zijn steun voor ‘tierra, techo y trabajo’ (grond, huisvesting en arbeid), rechtvaardige en duurzame ontwikkeling, de eerlijke verdeling van de mondiale rijkdom en zijn groeiende bezorgdheid over de opkomst van autonome (AI) wapensystemen. Franciscus betreurde vaak een "globalisering van onverschilligheid", die de rijken van de wereld losmaakt van het lijden van de armste en meest kwetsbare mensen. Hij veroordeelde een wereldeconomie die doodt en riep op tot een economie die verheft. Hij besprak vaak, zoals in "Laudato Si'", het idee van intergenerationele solidariteit.
Voor velen leek Franciscus een van de laatste geloofwaardige morele stemmen die met helderheid en gezag konden spreken over een scala aan wereldwijde uitdagingen en zorgen. Wie kan nu zijn plaats innemen en de benarde situatie van migrerende mensen blijven ondersteunen en de zorg voor de schepping, de uitdaging van het aanpakken van wereldwijde ongelijkheden, blijven aanpakken? Wie zal een betrouwbare stem voor vrede zijn?
Verdeling van rijkdom en verplichtingen
Eric LeCompte is uitvoerend directeur van Jubilee USA Network, een wereldwijde belangenorganisatie voor schuldverlichting. De voorgangers van de paus, Johannes Paulus II en paus Benedictus XVI, zei hij, deelden veel van zijn opvattingen "over ongelijkheid, belastingen en schulden en hoe deze kwesties de armen beïnvloeden." Maar paus Franciscus kon, zoals maar weinig wereldleiders dat kunnen, licht werpen op deze kwesties, zei hij.
Wat Franciscus onderscheidde, was zijn aangrijpende, persoonlijke ervaring met de kwesties van armoede en schuldenrechtvaardigheid. Als jongere was Franciscus getuige van de krachtige gevolgen van financiële en schuldencrises voor de meest kwetsbaren in Argentinië, tijdens zijn jaren als jezuïetenpriester en later als aartsbisschop van Buenos Aires. Paus Franciscus, aldus LeCompte, "zag direct hoe de gevolgen van oneerlijk financieel beleid armoede verergeren en voor moeilijkere wereldwijde uitdagingen zorgen."
Paus Franciscus sprak openlijk over het onrecht van belastingontduiking, belastingfraude en belastingontwijking, handelingen die er uiteindelijk toe leiden dat we in een wereld van rijkdom en overvloed "niet de middelen hebben om armoede aan te pakken."
Jubeljaar
Een van de laatste daden van de paus was het uitroepen van 2025 tot Jubeljaar, met onder meer aandacht voor het aanpakken van de ellendige schuldenlast van arme landen nu een nieuwe wereldwijde schuldencrisis dreigt. Paus Franciscus draaide de rollen om toen hij sprak over hoe klimaatverandering en armoede aangepakt moeten worden en hoe economische ontwikkeling gefinancierd kan worden, aldus LeCompte. De paus wees er herhaaldelijk op, zei hij, dat de rijkdommen van de aarde historisch gezien onttrokken zijn aan de kwetsbare bevolkingsgroepen en overgedragen zijn aan het welvarende Westen, terwijl machteloze staten armoede, ecologische verwoesting en schulden importeerden. Het aanpakken van die historische ongelijkheden door middel van een praktisch, aanhoudend schuldjubelproces, zo benadrukte de paus, zou een teken van rechtvaardigheid zijn, geen daad van liefdadigheid. "Ik vertel mensen graag dat de belangrijkste toespraak die paus Franciscus ooit heeft gehouden, de toespraak is die niemand begreep, en dat was zijn toespraak tot de Verenigde Naties in 2015", herinnert LeCompte zich. “Als je kijkt naar de berichtgeving in de pers, dan zeggen mensen [over de toespraak]: ‘Oh, hij had het over klimaatverandering.’ ‘Nee, hij had het over oorlog.’ ‘Nee, hij had het over mensenrechten.’”
Franciscus' strijd tegen oorlog
De paus richtte de kerk ook weer op nucleaire ontwapening en vredeshandhaving. Hij hekelde regelmatig de wereldwijde wapenhandel en drong aan op een einde aan conflicten en een terugkeer naar de dialoog in het Midden-Oosten, Zuid-Soedan en Oekraïne. Het Vaticaan onder Franciscus vestigde de aandacht op de tot dan toe obscure kwestie van autonome wapensystemen, die raket- en drone-aanvallen door kunstmatige intelligentie mogelijk zouden kunnen maken zonder tussenkomst van menselijke besluitvormers. Deze "vooruitgang" komt nu dichter dan ooit bij de werkelijke slagveldrealiteit in Oekraïne en Gaza.
De kerk heeft, sinds "Pacem in Terris" in 1963, het gebruik van kernwapens veroordeeld als inherent immoreel vanwege hun willekeurige en potentieel aardvernietigende kracht. Maar in een toespraak in Hiroshima in november 2019 verklaarde paus Franciscus dat het bezit van kernwapens op zichzelf ook moreel onverdedigbaar is.
De paus besefte dat ondanks de aanzienlijke vooruitgang die decennialang was geboekt bij het verminderen van nucleaire voorraden, de duizenden resterende vernietigende wapens "een ongelooflijk destabiliserende kracht in de wereld" waren – niet de garanties voor vrede die ze zouden moeten zijn.
Het Vaticaan was in feite een van de eerste VN-leden die in september 2017 het verdrag over de afschaffing van kernwapens ondertekende en ratificeerde.
Het historische verdrag dat Franciscus onderschreef, is in werking getreden met de steun van ongeveer de helft van de wereldlanden, terwijl kernmachten zoals de Verenigde Staten, Rusland en China zich er nog steeds niet aan houden. Het verdrag is "de operationele fase" ingegaan.
Nu is het 'aan ons'
In tegenstelling tot een groeiend politiek koor in de Verenigde Staten, bleef paus Franciscus vertrouwen hebben in multilaterale instellingen en de internationale rechtsstaat om belangrijke economische, sociale en geopolitieke uitdagingen zoals klimaatverandering en conflictoplossing aan te pakken.
De paus zag hoe wereldwijde problemen"zoveel pijn lokaal veroorzaken. Hij zag ze allemaal met elkaar verweven zijn, en hij verloor nooit de energie om eraan te werken, en hij verloor nooit de vreugde om zijn roeping te volgen."
paus Franciscus wist dat hij fouten heeft gemaakt, [maar] hij is in die tijd nooit gestopt met proberen het beter te doen en wat hij heeft geleerd verder te brengen. Dus ik kijk naar zijn nalatenschap en hoop dat hij voor ons zal bemiddelen.
Nu "ligt de keuze bij ons". We hebben hem niet bij ons; we moeten het hier oppakken en alles gebruiken... alle inspiratie, alle lessen die hij ons heeft gegeven.
Dankjewel Franciscus en bid voor ons.
De tekst is verschenen in de Nieuwsbrief van de Mariaparochie nr. 18 van 26 april 2025
